1. Giriş: Değişen Dengeler ve 2025’in Ruhu

2025 yılı üniversite tercih dönemi, yalnızca akademik bir yerleştirme süreci değil, aynı zamanda derinleşen ekonomik koşulların ve yapay zeka devriminin gölgesinde şekillenen bir “stratejik karar” yılıdır. Önceki yıllara kıyasla öğrenci ve velilerin gündeminde “kampüs hayatı” veya “şehir romantizmi”nden ziyade, “istihdam edilebilirlik” ve “maliyet-fayda analizi” yer almaktadır. Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) sonuçlarının açıklanmasıyla birlikte başlayan tartışmalar, sistemin niceliksel başarısından (puanlar) ziyade niteliksel çıktılarına (iş bulma, yaşam maliyetini karşılama) odaklanmaktadır. Bu rapor, 2025 tercih dönemini şekillendiren temel dinamikleri ve başarı kriterlerini objektif bir süzgeçten geçirmektedir.

2. Ana Tartışma Konuları

A. Puan Yanılsaması ve Sıralama Gerçeği

Her tercih döneminin kronik sorunu olan “Puanım tutuyor, neden gelmedi?” tartışması 2025’te de zirvededir. Sınavın zorluk derecesinin yıllara göre değişmesi, taban puanları anlamsız kılmaktadır.

• Analiz: 2025 yılında özellikle Matematik ve Fen testlerinin belirleyiciliğinin artması, puanlar düşse bile sıralamaların (başarı sırası) değerini korumasına neden olmuştur. Adayların yaptığı en büyük hata, 2024 puanlarını 2025 ile kıyaslamaktır.
• Görüş: Eğitimciler, puanın sadece bir “sonuç etiketi” olduğu, asıl yerleşmeyi sağlayan unsurun “yığılma aralıkları” ve başarı sırası olduğu konusunda hemfikirdir. Ancak velilerde hala “geçen seneki puanla kıyaslama” eğilimi sürmektedir.

B. “Geleceğin Meslekleri” vs. “Günün Gerçekleri”

Yapay zeka (AI), Veri Bilimi ve Siber Güvenlik gibi alanlar, 2025 tercihlerinde mühendislik bloklarını domine etmektedir. Ancak burada bir paradoks yaşanmaktadır.

• Popüler Bölümler: Yazılım ve Bilgisayar Mühendisliği kontenjanları dolarken, geleneksel İnşaat veya Makine Mühendisliği gibi alanlarda (özellikle taşra üniversitelerinde) ilgi azalmaktadır.
• Risk: “Herkes yazılımcı olacak” algısı, sektörde junior (giriş seviyesi) pozisyonlarda devasa bir yığılmayla sonuçlanabilir. Tartışmalar, diploması olan ama portföyü olmayan mezunların işsiz kalacağı yönündedir.

C. Vakıf Üniversiteleri ve Ekonomik Makas

2025 tercih döneminin en belirleyici faktörü ekonomidir. Vakıf üniversitelerinin ücretlerindeki fahiş artışlar, başarı sıralamalarını doğrudan manipüle etmektedir.

• Devlet vs. Vakıf: Geçmişte “iyi bir vakıf üniversitesinde %50 burslu okumak” mantıklı bir seçenekken, 2025’te barınma ve eğitim ücretleri nedeniyle öğrenciler ya “Tam Burslu” seçeneklere ya da yaşadıkları şehirdeki devlet üniversitelerine yönelmektedir.
• Başarı Kriteri: Bu durum, büyük şehirlerdeki (İstanbul, Ankara) devlet üniversitelerinin puanlarını yukarı çekerken, Anadolu’daki vakıf üniversitelerinin kontenjan boşluğu riskiyle karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır.

D. Tıp ve Hukuk Hegemonyasının Sorgulanması

Yıllardır “garanti meslek” olarak görülen Tıp ve Hukuk, ilk kez bu kadar yoğun şekilde “F/P (Fiyat/Performans)” eleştirisine maruz kalmaktadır.

• Tartışma: Hukukta 125 bin başarı sırası barajı ve mezun sayısı enflasyonu, Tıp fakültesinde ise eğitim süresinin uzunluğu ve kamudaki çalışma şartları, Z kuşağı adaylarını “daha hızlı getiri sağlayan” dijital sektörlere itmektedir.
• Sonuç: Tıp ve Hukuk hala en yüksek puanlı bölümler olsa da, “derece” yapan öğrencilerin bir kısmı artık Mühendislik veya Temel Bilimler (Fizik, Genetik – yurt dışı hedefli) tercihi yapmaktadır.

E. Meslek Yüksekokullarının (2 Yıllık) Yükselişi

Akademik eğitimden ziyade “mesleki yetkinlik” arayışı, 2 yıllık sağlık, bilişim ve teknik bölümlere olan ilgiyi artırmıştır.

• Neden: 4 yıl okuyup asgari ücretle iş aramak yerine, 2 yılda kalifiye tekniker olup (örneğin: kaynak teknolojisi, diyaliz, uçak teknolojisi) daha hızlı hayata atılma düşüncesi, veliler tarafından da desteklenmeye başlanmıştır.

3. Eleştirel Değerlendirme

Başarı Kriterlerinin Adaleti

Mevcut sistemde başarı, 3 saatlik bir sınav performansına (TYT-AYT) indirgenmiştir. Okul Başarı Puanı’nın (OBP) eklenmesi, özel okullardaki şişirilmiş notlar nedeniyle devlet okulu öğrencileri aleyhine işleyen bir “adaletsizlik” tartışmasını 2025’te de alevlendirmiştir. Sıralaması 5 bin kişi geriye düşen bir öğrenci için bu sistemin adilliği tartışmalıdır.

Kontenjan Politikası

YÖK’ün kontenjan politikaları, piyasa talebiyle tam örtüşmemektedir. İşsizlik oranının yüksek olduğu bölümlerde kontenjanların hala yüksek tutulması (örneğin bazı İİBF bölümleri), “diplomalı işsizliği” ötelemekten başka bir işe yaramamaktadır. Buna karşılık, yapay zeka gibi alanlarda açılan yeni bölümlerin akademik kadro yetersizliği endişe vericidir. Tabelasında “Yapay Zeka” yazan ancak yetkin profesörü olmayan bölümler, öğrenciler için bir tuzaktır.

İlgi mi, Piyasa mı?

Sistem, öğrenciyi “ilgisinden” ziyade “piyasa gerçeklerine” zorlamaktadır. Sosyoloji, Felsefe veya Tarih okumak isteyen yüksek puanlı bir öğrenci, çevre baskısı ve ekonomik kaygılarla İktisat veya Mühendislik yazmaya zorlanmaktadır. Bu durum, mutsuz profesyoneller ordusu yaratma riskini taşır.

4. Sonuç ve Öneriler

2025 tercih dönemi, romantizmin bittiği ve realizmin başladığı bir yıldır. Başarı şartları sadece YKS sıralaması değil, ailenin ekonomik gücü ve öğrencinin bireysel portföy oluşturma becerisiyle harmanlanmıştır.

Öğrenci ve Velilere Öneriler:

1. Sıralama Odaklı Olun: Puanlara değil, son 3 yılın başarı sırası trendlerine ve “yığılma” noktalarına bakın.
2. Müfredat İnceleyin: Bölümün adı “Yapay Zeka” olabilir, ancak ders programında güncel teknolojiler (LLM, Python, Cloud Computing) yoksa o bölümden kaçının.
3. Şehir Maliyetini Hesaplayın: İstanbul’da %50 burslu okumanın “gizli maliyeti” (yurt, ulaşım, yemek), Anadolu’da bir devlet üniversitesinde okumaktan 3-4 kat daha fazla olabilir. Bütçenizi 4 yıla yayarak planlayın.
4. Hibrit Beceriler: Hangi bölümü seçerseniz seçin (Hukuk, İşletme, Tıp), yanına mutlaka “Dijital Okuryazarlık” ve “İngilizce”yi eklemek zorundasınız. Diplomanın tek başına iş buldurma garantisi 2025 itibarıyla bitmiştir.

Son Söz: En iyi tercih, puanınızın yettiği en yüksek yer değil; mezun olduğunuzda “Ben bu işi yaparken mutlu olurum ve geçimimi sağlarım” diyebileceğiniz, karakterinize ve piyasa gerçeklerine en uygun yerdir.