Dışavurumcu Terapiler

DIŞAVURUMCU TERAPİLER

Dışavurum kavramı ile ilgili tanımlara bakılacak olursa Türk Dil Kurumu sözlüğünde dışavurum kavramı, ruhsal olayların belli işaret veya tasvirlerle yansıtılması, insan ruhunun algılanabilecek biçimde kendini dışa yansıtması şeklinde tanımlamıştır (TDK, 2017). Tuncalp (2013) dışavurum kavramının özellikle çocuklarda resim yoluyla kendini ifade etmesini sağlayan bir terim olarak kullanıldığını belirtmektedir. Uluslararası Dışavurumcu Sanat Terapileri Derneği de bu terapi yönteminin derin kişisel gelişim ve toplum gelişimi için görsel sanatlar, hareket, drama, müzik, yaratıcı yazı ve diğer yaratıcı süreçleri birleştiren bir terapi olduğunu belirtilmektedir (International Expressive Arts Therapy Association, 2017 ).

Dışavurumcu terapi bağlamında terapist ile danışan arasındaki ilişkinin niteliğini ve terapi sürecini açıklamaya çalışan Pappas (2015) bu terapi bir rehber eşliğinde manevi yolculuk olarak değerlendirmekte ve terapötik süreç boyunca terapistin, danışanın sanatla aktif bir şekilde bütünleşmesi için güvenli bir alan yarattığını belirtmektedir. Aynı zamanda terapistin danışanın ürününe saygı göstermesi ve bitmiş ürünün arkasındaki duygu ve kavramları kabul etmesinin de önemli olduğu ifade edilmektedir (Miceli, 2015).

Dışavurumcu terapinin türleri Sather (2011)’e göre sanat, oyun ve kum havuzu terapisi şeklinde üç ana kategoriye ayrılmakta ve müzik, dans, hareket, drama, şiir, yaratıcı yazının da bu terapilerin kullanım alanına girdiğini belirtmektedir. Benzer şekilde dışavurumcu terapilerin kendi içinde sanat yönü olan, iyileşmeyi teşvik eden ve sanat, dans, müzik, psikodrama, şiir-yazıları içerdiği belirtilmektedir (Steele, 2003). Klinik uygulamada müzik terapisi, sanat terapisi, dans/hareket terapisi, drama terapisi, bibliyoterapi, oyun terapisi ve kum havuzu terapisi şeklinde alt dallara ayrılmaktadır (Hyams, 2014; Kasai, 2008; Norwood, 2016; Pappas, 2015) Kasai (2008)’e göre ise dışavurumcu terapilerin bu yöntemleri birleştirerek bütüncül bir terapi yöntemi olarak kullanıldığından da bahsetmektedir. Bir başka deyişle iki veya daha fazla dışavurumcu terapi gerektiren entegre bir sanat yaklaşımı veya bütüncül yaklaşımın da var olduğu belirtilmektedir (Norwood, 2016). Alanyazında yer alan dışavurumcu terapi ile ilgili açıklamalar bağlamında, dışavurumcu terapinin türleri sanat terapisi, müzik terapisi, dans-hareket terapisi, drama terapi, şiir terapi, bibliyoterapi ve bütüncül sanat terapileri olarak yedi bölüme ayrıldığı ifade edilebilir.

Sanat terapisi

Sanat terapisi sanat materyallerinin kullanıldığı dışavurumcu terapinin bir formu olarak tanımlanmaktadır (Aydın, 2012). Başka bir tanımda ise sanat ve psikolojinin karışımı olarak nitelendirilmektedir (Kim, 2013; Palmiotto, 2013). Kar (2011)’e göre sanat yaratıcılık ve hayal gücünün bir ifadesi olarak tanımlanmakta ve oldukça etkili bir dışavurum aracı olduğu ifade edilmektedir. Sanatın bu iyileştirici etkisinin fark edilmesiyle tamamlayıcı bir terapi yöntemi olarak “sanat terapisi” nin ortaya çıktığını belirtmektedir. Yurtsever (2014)’e göre sanat terapisinde sanat materyalleri kullanılarak bireyin kendini ifade etmesi ve içsel değişim yaşaması hedeflenmektedir.

Müzik terapisi

Müzik terapisi, müziğin bireylerin fiziksel, duygusal, bilişsel ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için terapötik bir ilişki içinde kullanılması şeklinde tanımlanmaktadır (American Music Therapy Association, 2017). Steffen (2007) ise müzik terapisini bireyin zihinsel, duygusal ve/veya fiziksel refahını arttırmak için terapötik bir ilişki içinde müziğin kullanılması şeklinde tanımlamaktadır.

Dans ve hareket terapisi

Dans ve hareket terapisi, dans/hareket, sözsüz veya sözlü olabilen bir eylem terapisi olarak tanımlanmakta ve terapi sürecinde çeşitli teknikler ile temalar ortaya çıkabileceği ifade edilmektedir (Crawford, 1999). Vicario (2017)’a göre dans hareket terapisi danışanın kendini keşfetmesini sağlayan sözel olmayan bir tekniktir. Dans hareket terapisinin zihin ve bedenin birbirine bağlı olduğu düşüncesiyle ortaya çıktığını (Vicario, 2017) ve zihin ile beden arasındaki bağlantının kurulması sayesinde bireylerin duygusal, bilişsel ve fiziksel boyutlarının bütünleşmesinin sağlandığı belirtilmektedir (Barnet-Lopez, Pérez-Testor, Cabedo-Sanromà, Oviedo ve Guerra-Balic, 2016).

Drama terapi

Alanyazında dramanın ve drama terapinin çeşitli tanımlarının yapıldığı görülmektedir. Drama, lider ve grup üyelerinin atölye ortamında tiyatro teknikleri olan rol oynama, doğaçlama gibi tekniklerden yararlanarak bir olayı ya da anıyı canlandırmaları olarak tanımlanmaktadır (Akyol, 2003). Paylan (2013)’e göre drama da çıkış noktası çocukluğun vazgeçilmesi olan oyundur. Drama terapide diğer bireylerle etkileşim ve paylaşabilme gibi deneyimlerin iyileştirici olduğu ve içerisinde maske, kukla, hikaye ve masal, metaforlar, oyun ve hareketin kullanıldığı belirtilmektedir (Yurtsever, 2014). Drama terapisi savunmaları yıkmak, metafor ile çalışmak ve çoğunlukla danışan sorunlarına dolaylı olarak ulaşmak için tasarlanmıştır (Butler, 2017). Bu terapi psikoterapiye yaratıcı, eylem odaklı ve somut bir yaklaşım getirebilmekte ve danışanların psikoterapi hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için vücudu kullanmanın benzersiz yollarını sunduğu belirtilmektedir (Young ve Wood, 2017).

Şiir terapi

Şiirin bir iletişim yöntemi olduğu ve bireylerin kendi ifadeleri ile metaforlarını kullanarak iç dünyalarını keşfetme imkanı tanıyabildiği ifade edilmektedir (Patten, 1984). Şiir terapisi bireysel ya da grup terapisi şeklinde yapılabilmekte (Crawford, 1999) ve yetişkinler ile ergenlere uygulanabildiği belirtilmektedir (Meyer, 1999). Çoğu şiir terapi seansında şiir hem okuma hem de yazma şeklinde kullanılmakta ve duygusal etkileşimler ile anlamın tartışılması ve araştırılması her zaman şiir terapisinin bir parçası olarak ifade edilmektedir (Meyer, 1999).

Bibliyoterapi

Alanyazın incelendiğinde “bibliyoterapi” kavramına yönelik farklı tanımlar bulunmakta ve tüm tanımların ortak noktasında kitapların iyileştirici gücüne vurgu yapıldığı ifade edilmektedir (Özan, 2017). Erdemir (2016)’ya göre bibliyoterapi kitaplar yoluyla iyileşme ya da bireyi doğru zamanda, doğru kitapla buluşturmak olarak tanımlanmaktadır. Bu terapi de bireyin sahip olduğu yanlış tutumları değiştirmek ve bireyi cesaretlendirmek için danışanlara makale, broşür ve kitap okuma ödevlerinin verilmesi şeklinde bir sürecin olduğu ifade edilmektedir (Bulut, 2016).

Bütüncül sanat terapisi

Bütüncül sanat terapisinin dışavurumcu terapiler içerisinde en yeni terapi yöntemi olduğu ifade edilmektedir. Bütüncül terapi sanat, müzik, tiyatro, dans ve hareket ile yaratıcı yazının bireysel sanat formlarını bütünleştirerek kullanımı olarak tanımlanmaktadır (Hyams, 2014).

DIŞAVURUMCU ETKİNLİKLERE DAYALI ÖRNEK BİR OTURUM PLANI

Hedef

Üyelerin Duygularını olduğu gibi göstermesi, duyguların kabul edilmesi, kil yoluyla dışavurum sağlanması

Hedef Davranışlar

Üyeler

1. Duygularını olduğu gibi gösterir.
2. Duyguları kabul eder.
3. Kil yoluyla dışavurum sağlar.

Kullanılan Araçlar

Duygu kartları, Kil, duygu grafiği (Ek-10)

Süre

90 dakika

Uygulama

1. Duygularını olduğu gibi gösterme ve duyguları kabul etme

Isınma amacıyla “duygu sepeti” ve duyguları olduğu gibi gösterme, duyguları kabul etme hedefine yönelik “duyguya uygun yürüme ve zıttı” etkinliği yapılarak başlanır.

Duygu Sepeti

Süreç: Grup üyelerinden çember olmaları istenir ve ortada bir ebe kalır. Her grup üyesinin bir duygu ismi olur. Bir duygu en az iki grup üyesine verilir. Ebe bir duygu ismi söyler ve söylediği duygu ismine sahip üyeler yer değiştirir. Bazen de ebe belirli bir duygu ismi söylemeyip duygu sepeti diyebilir. Bu durumda grup üyelerinin hepsi birden yer değiştirmesi gerekmektedir. Ebenin amacı ise bu değişiklikler sırasında diğer grup üyelerinin yerini kapmaktır (Çoban, 2007). Etkinlik üyeler tarafından değerlendirildikten sonra diğer etkinliğe geçilir.

Duyguya Uygun Yürüme ve Zıttı

Süreç: Üyelere Reddedilmişlik, Huzursuzluk, Anlaşılmama, Başarısızlık, Çekingenlik, Hayal Kırıklığı, Kırgınlık, Yalnızlık, Utanç, Suçluluk duygularının olduğu kartları torbadan çektirilerek duyguya uygun biçimde yürümelerini ister. Üyeler seçtikleri duyguyu en iyi temsil eden yürüyüş biçimini bulmaya çalışırlar. Lider bu yürüyüşü daha da abartmalarını ister. Bir süre sonra yürüyüş biçimlerinin tam tersini yapmalarını ister. Sonrasında duyguların ne yönde değiştiği üyelere sorularak paylaşımlar alınır. Özellikle gruba başlarken ne hissettikleri ve bu hisleri bedene yansıtmaya çalışırken yapılan değişiklerin bireyin duygularında ne tür değişiklikler oluşturduğu soruları sorulur (Altınay, 2016, s.106)

2. Kil yoluyla dışavurumu sağlama

Kili Dinleme

Süreç: Üyelerden bir parça kil almaları istenir. Kile gözleri kapalı olarak dokunup kilin ısısını dokunsal özelliklerini hissetmeleri istenir. Üyelerin kilin kendilerinde oluşturdukları duyguları dinleyerek kile şekil vermeleri istenir. Sonrasında oluşturdukları heykellere bakarak üyelerden şiir yazmaları istenir (Yurtsever, 2014, syf. 112) Kil çalışması ve şiirden sonra neler hissettikleri üyelere sorulur.

Değerlendirme: oturum sonlandırılırken üyelerin bu oturumla ilgili duygu ve düşüncelerini paylaşmaları istenir. Duygularını paylaşırken “duygu grafiği” (Ek-9) yoluyla göstermeleri istenir (Demir ve Koydemir, 2013’den uyarlandı).

KAYNAKÇA

Akyol, K. A. (2003). Drama ve dramanın önemi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 179-192.

Altınay, D. (2016), Psikodrama grup psikoterapisi 400 ısınma oyunu ve yardımcı teknik. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.

American Music Therapy Association. (https://www.musictherapy.org/about/musictherapy adresinden 29 kasım 2017 tarihinde erişilmiştir).

Aydın, B. (2012). Tıbbi sanat terapisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(1).

Barnet-Lopez, S., Pérez-Testor, S., Cabedo-Sanromà, J., Oviedo, G. R., ve Guerra-Balic, M. (2016). Dance/Movement therapy and emotional well-being for adults with Intellectual Disabilities. The Arts in Psychotherapy, 51, 10-16.

Bulut, S. (2016). Yetişkinlerle yapılan psikolojik danışmada bibliyoterapi (okuma yoluyla sağaltım) yönteminin kullanılması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(33).

Butler, J. D. (2017). The complex intersection of education and therapy in the drama therapy classroom. The Arts in Psychotherapy, 53, 28-35.

Çoban, E., Ç. (2007), Sosyal beceri sorunu olan öğrenciler ve annelerine uygulanan yaratıcı drama etkinlikleri programının öğrencilerin sosyal beceri düzeylerinin gelişimi üzerindeki etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.

Crawford, A. M. (1999). An integration of mind /body medicine and the expressive arts therapies (Unpublished doctoral dissertation). The Union Institute Cincinnati, Ohio. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 9948797).

Demir, A. ve Koydemir, S. (Ed.) (2013). Grupla Psikolojik Danışma (3. baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.

Erdemir, Z. E. (2016). 100 temel eser listesinde yer alan masallardaki bibliyoterapik unsurlar (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.

Hyams, D. (2014). Music therapy as an intermodal practice: Clients and therapists perspectives (Unpublished doctoral dissersation). Lesley University. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 3614006.).

International Expressive Arts Therapy Association. (https://www.ieata.org adresinden 28 Aralık 2017 tarinde erişilmiştir).

Kar, Ö. (2011). Heykel ve sanat terapisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.

Kasai, A. (2008). Images of pain, images of pain relief: Multimodal expressive arts therapy and pain management (Unpublished doctoral dissersation). California Institute of Integral Studies. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 1451129).

Kim, E. (2013). Theoretical relationship between expressive/art therapy and postmodern philosophy (Unpublished master dissertations). Hofstra University. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 1533437).

Meyer, G. (1999). An exploratory study of the theory and technique of five expressive art therapy modalities (Unpublished doctoral dissertation). California School of Professional Psychology at Alameda. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 9918493).

Miceli, K. (2015). Addressing aggression in schools through an expressive therapies program (Unpublished doctoral dissertation).The Chicago School of Professional Psychology, Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 3672351).

Norwood, S. (2016). Developing an ıntegrated group treatment model for military wives experiencing secondary traumatic stress: ıncorporating expressive therapies with mindfulness based cognitive therapy (Doctoral dissertation). Mississippi College. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 10169658).

Özan, G. B. (2017). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve özel öğrenme güçlüğü olan 9-12 yaş aralığındaki çocuklarda bibliyoterapi kullanımının kişilerarası sorun çözme becerilerine etkisinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Palmiotto, K. (2013). Integrating expressive therapies in school-based counseling: A handbook for school mental health professionals (Unpublished doctoral dissersation). Alliant International University. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 3560143).

Pappas, S. W. (2015). A grounded theory study of expressive arts therapy used with elderly clients (Unpublished doctoral dissersation). California Institute of Integral Studies. . Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 3680254).

Patten, B. S. (2005). Images and words: art and poetry therapy with an adolescent male. (Unpublished master’s theses). Ursuline College. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 1425966).

Paylan, N. (2013), İlkokulda yapılan yaratıcı drama etkinliklerinin öğrencilerin özgüven gelişimine etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.

Sather, D. M. (2012). Marie-Jose dhaese and holistic expressive therapy: a naturalistic ınquiry (Unpublished Master’s theses). Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. MR75189).

Steffen, H. (2007). Integrative expressive therapy: a program development for children (Unpublished doctoral dissersation). Chicago School of Professional Psychology. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 3312829).

Tuncalp, S. (2013).Dışavurumculuğun ilköğretim ı. kademe sürecinde yeri ve önemi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Türk Dil Kurumu (TDK). (http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view= bts&kategori1=veritbn&kelimesec=92328 adresinden 06 aralık 2017 tarihinde erişilmiştir).

Vicario, M. (2017). Dancing with trauma: A psychosomatic exploration of dance movement therapy and trauma release (Unpuplished doctoral dissertation). Pacifica Graduate Institute. Available from ProQuest Dissertations and Theses Global database. (UMI No. 10259883).

Young, J. ve Wood, L. L. (2017). Laban: a guide Figure between dance/movement therapy and drama therapy. The Arts in Psychotherapy, 57, 11-19.

Yurtsever, P. A. (2014), Sanat psikodrama. İstanbul: Okyanus Yayınları.